یکی از آرزوهای آنهایی که هوای درس و دانشگاه را در سر دارند به دست آوردن یک بورس تحصیلی و درس‌خواندن رایگان است. بورس تحصیلی مقرراتی دارد که باید مطابق آن عمل شود. این مقررات باید برای همه واجدان شرایط یکسان اعمال شود بنابراین اگر برخی متقاضیان شاهد تبعیض در این زمینه بودند، می‌توانند شکایت کنند.
تعریف بورس تحصیلی
بورس در واقع قراردادی است که میان وزارت علوم و دانشجوی متقاضی برای تامین هیات علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی منعقد می‌شود و بورسیه به دانشجویی اطلاق می‌شود که از مزایا و امتیازات قرارداد بورس بهره‌مند می‌شود. بورس یک امتیاز است که در غالب مالی یا حتی به شکل‌هایی دیگر برای دانشجو در نظر گرفته می‌شود تا بتواند در مدت تحصیل با آرامش روحی و ذهنی بیشتری به تحصیل ادامه دهد و به ازای آن ممکن است متعهد به خدمت شود.
شرایط عمومی و اختصاصی
مثل هر کاری دیگری برای به دست آوردن بورس تحصیلی برخورداری از شرایطی کلی لازم است. برای نمونه معدل کارشناسی دانشجو حداقل ۱۴ و کارشناسی ارشد حداقل ۱۶ باید باشد.
اکنون اعطای بورس به صورت متمرکز از طریق شرکت در فراخوان جذب هیات علمی صورت میگیرد. در نگاه اول شرایط مساوی و برابری برای همه دانشجویان فراهم است، اما متمرکز شدن جذب دانشجویان بورسیه این فرایند را بسیار طولانی کرده است. روند کار به این صورت است که دانشجویی که براساس اعلام نیاز یک دانشگاه در فراخوان شرکت می‌کند، نخست مدارک خود را به دانشگاه ارائه می‌دهد و در صورت پذیرفته شدن در مصاحبه تخصصی و اعتقادی دانشگاه و موافقت هیات اجرایی جذب دانشگاه یا شورای بورس، مدارک وی برای وزارتخانه ارسال می‌شود. وزارتخانه پس از بررسی‌های نهایی و تایید هیات مرکزی جذب پس از گزینش و مصاحبه مجدد با صلاحدید خود ابلاغ بورس را صادر می‌کند. و خبر بد اینکه در اینجا این است که وزارت علوم تکلیفی برای صدور ابلاغ بورس برای دانشجویانی که موافقت دانشگاه را کسب کردهاند، ندارد یا در مواردی صدور این ابلاغ دو تا سه سال به طول می‌انجامد که عملا با هدف بورس در تعارض است.
البته راه میان‌بری هم وجود دارد و آن زمانی است که وزارت علوم گاه بدون درخواست و اعلام نیاز دانشگاه‌ها، برخی از افراد را به عنوان بورسیه به دانشگاه‌های مختلف معرفی می‌کند و هزینههای آنان را خود تقبل می‌کند. اما پذیرش بورسیه این دسته از دانشجویان مشروط به پذیرش آنان در مصاحبه علمی در دانشگاه و دانشکده مورد نظر است.
اگر داوطلب استفاده از این امکان هستید باید بدانید که در قانون یک سری شرایط عمومی برای شما پیش‌بینی شده است که در راس آنها ایمان واعتقاد به اسلام ، نظام جمهوری اسلامی ، قانون اساسی و ولایت فقیه قرار دارد. البته اقلیت‌های مذهبی که در قانون اساسی نامشان برده شده است از شرط ایمان و اعتقاد اسلام مستثنا هستند. ضمن آنکه متقاضی نباید به احزاب و گروه‌های ملحد و محارب وابسته باشد، و داوطلبان ذکور باید کارت پایان خدمت وظیفه یا معافیت دائم یا معافیت تحصیلی یا دفترچه آماده به خدمت که مهلت آن در تاریخ تصویب نهایی بورس، منقضی نشده باشد، داشته باشد. در این بخش مواردی را نیز برای سن داوطلب شمرده است اما در نهایت نتیجه گرفته است که سن وی نباید از 40 سال بیشتر باشد. در این بخش برای متاهل‌ها مزایایی نیز در نظر گرفته شده است براین مبنا که در انتخاب پسران متقاضی ادامه تحصیل در خارج ازکشور در شرایط مساوی اولویت با داوطلبان متاهل است واعزام زنان متقاضی بورس و اعزام، تنها در صورتی انجام می‌شود که ازدواج کرده و در معیت همسر خویش باشند.
بورس به چه کسانی تعلق میگیرد؟
از آنجا که بورس نوعی امتیاز است، بنابراین در اعطای آن باید برابری آموزشی که هدف آن نهایتا ایجاد عدالت در حوزه آموزش است، رعایت شود. بورس باید به افرادی تعلق بگیرد که صلاحیت دریافت آن را دارند. احراز صلاحیت افرادی که مستحق دریافت بورس هستند، باید عینی باشد. معیارهای کلی که می‌توان برشمرد استعداد، توانایی و شایستگی است اما اینکه این توانایی‌ها و شایستگی‌ها به چه ترتیب احراز و اثبات شود، شاید بهترین راه برای آن برگزاری آزمون‌هایی است که در شرایط برابر همه در آن شرکت کنند و بتوانند توانایی‌ها و استعدادهای خود را نشان دهند و به صورت برابر و بدون تبعیض ارزیابی شوند. نهایتا افرادی که احراز صلاحیت در موردشان صورت گرفت از بورس بهره‌مند شوند.
اولویت با کیست؟
اولویت اعطای بورس تحصیلی و اعزام به هزینه شخصی با واجدان مدرک کارشناسی ارشد، برای طی دوره دکتری است. البته اگر دوره کارشناسی ارشد برخی از رشته‌‌ها درداخل کشور، دایر نباشد یا ظرفیت موجود کفاف نیاز کشور را به فارغ‌‌التحصیلان این دوره‌‌ها ندهد، بورس تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد، به تعداد محدود و در رشته‌‌های ضروری اعطا خواهد می‌شود.
اعضای شورای مرکزی بورس را بشناسید
برای اعطای بورس موضوع باید در شورایی مطرح شود که این شور از 6 نفر تشکیل شده است و شامل معاون دانشجویی وزارت علوم (رئیس شورا)؛ معاون آموزشی وزارت علوم؛ معاون پژوهشی وزارت علوم؛ معاون هماهنگی وزارت علوم؛ دو نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها به انتخاب وزیر وزیر علوم؛ مدیر کل بورس و اعزام (دبیر شورا) می‌شود. گف جلسات شورای مرکزی با حضور اکثریت اعضا رسمیت دارد و تصمیمات آن با رای موافق اکثریت اعضا، قابل اجراست همچنین رئیس شورا می‌تواند در موارد لازم از افراد صاحب نظر برای شرکت در جلسات شورا بدون حق رای دعوت کند.
سهم هیات علمی‌ها از بورس تحصیلی
برابر قانون بخشی از بورسیه تحصیلی سهم اعضای هیات علمی شود. بر این اساس از مجموع ظرفیت سالانه بورس که به تامین اعضای هیات علمی مورد نیاز آموزش عالی کشور اختصاص می‌‌یابد 50 درصد به وزارت علوم و 50 درصد نیز به موسسات تعلق میگیرد و سهمیه هر موسسه همه ساله براساس ضوابطی که به تصویب شورای مرکزی بورس می‌رسد توسط معاونت آموزشی و معاونت پژوهشی پیشنهاد می‌شود. ضمن آنکه حداقل 30 درصد از ظرفیت بورس هر موسسه به مربیان، مربی آموزشیاران و کارشناسان آموزشی آن موسسه اختصاص دارد.
تسهیلات و تعهدات مربوط
هزینه‌‌هایی که برای دانشجوی بورسیه تامین می‌شود شامل شهریه دانشگاهی، خرید کتاب، تهیه رساله انجام تحقیقات و مقرری ماهیانه برای امرار معاش خود و همسر و فرزندان و هزینه رفت در ابتدای تحصیل و برگشت پس از فراغت از تحصیل، همچنین هزینههای اتفاقات غیرمترقبه است. رقم این مقرری را نیز هر سال وزارت علوم پیشنهاد می‌کند و اگر دانشجویی که در خارج از کشور مشغول تحصیل است رقم اعطایی کفاف مخارجش را نکند، مابه‌‌التفاوت آن حداکثر تا سقف مصوب هیات دولت، از طرف وزارت تعیین و تامین می‌شود.
وقتی دانشجو پذیرفته می‌شود
فرض را بر این بگیرید که تقاضای بورسیه شما پذیرفته شده است. حالا باید قبل از صدور حکم نهایی تعهد و تضمین محضری را به وزارت علوم یا موسسات یا دستگاه اجرایی بسپارید که پس از اتمام تحصیلات به ایران در محلی که در تعهدنامه مشخص شده یا وزارت علوم تعیین می‌کند دو برابر مدت تحصیل و حداکثر تا 10 سال خدمت کنید. این 10 سال برای کسانی که با استفاده از تسهیلا ارزی، اعزام می‌شوند برابر مدتی است که در خارج تحصیل کردهاند البته حداکثر تا 6 سال.
همچنین شما باید 5 برابر رقمی که قرار است خرج تحصیلتان شود وثیقه بگذارید که به کشور بر می‌گردید. اگر هم دانشجوی زن متاهل هستید همسرتان باید رضایت کتبی و محضری خود را از اشتغال به کار شما بعد از اتمام تحصیلات در هر محلی که وزارت تعیین می‌کند اعلام و امضا کند. اگر بعد از تحصیل زیر قول و قرارهای خود بزنید باید تمام هزینههای تحصیل و خسارتی را که به وزارتخانه وارد کرده‌اید، پرداخت کنید.
در پایان این را نیز بدانید که دانشجویان بورسیه و اعزامی موظفند در پایان هر نیمسال یا سال تحصیلی بر حسب نظام آموزش کشور محل تحصیل، گزارش پیشرفت تحصیلی و ریز نمرات خود را که به مهر و تایید دفتر سرپرستی دانشجویان و در صورت نبود دفتر سرپرستی به تایید نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در کشور مربوط برسانند به موسسه معرف و وزارت علوم ارسال کنند؛ در غیر این صورت ارسال مقرری تحصیلی و شهریه دانشگاهی آنها متوقف می‌شود.
